بررسی روایت شناختی روح العاشقینِ شاه شجاع

روح­العاشقین شاه شجاع اثری غنایی از نوع ادبی ده­نامه­هاست که بین قرن­های هفتم تا دهم هجری رواج­گونه­ای داشته است. این نوع ادبی عاشقانه، از ترکیب مثنوی و غزل ساخته شده و مجموعۀ 10 نامه است که عاشق و معشوق به هم می­فرستند. به طور معمول در هر نامه مطلبی طرح می گردد؛ ابراز عشق و طلب عشق در نامه­های اول طرح می­شود و در بخش میانی با طلب رحم و گاه تهدید از سوی عاشق ادامه می­یابد که در پاسخ آن نامه های واکنشی معشوق با مفاهیم ردّ عشق فرستاده می­شود. کنش­های نرم شدن دل معشوق از نقش­مایه­های مایل به پایان روایت است که منجر به کنش وعده­ یا مژدۀ وصال می­شود و سرآخر به وصال می­انجامد. در این مقاله، پس از بررسی روایت و راوی در مباحث روایت­شناسی، به تحلیل روایی روح­العاشقین پرداخته شده و در پایان این نتیجه حاصل آمده است که ساختار روایتی روح­العاشقین با پی­رفت­های تودوروف همخوانی ندارد و الگویی سراسر متضاد با آن را می­سازد. دیگر اینکه این منظومه از مدل تلفیقی درونه­گیری-زنجیره­سازی در دو پی­رفت موجودش استفاده کرده است. و در نهایت، از آنجا که در میان سرایندگان ده­نامه های موجود ادبیات فارسی، شاه شجاع تنها سراینده­ای است که شاه هست، مقام و موقعیت شاهانه­اش بر روایت و راویگری­اش سخت تأثیرگذار بوده است و در ساخت و پرداخت روایت وی بسیار دخالت داشته است؛ به طوری که کنش­های خشمگین شدن، دستور دادن، سرزنش کردن که در ده­نامه­های دیگر از آن معشوق است از عاشق سر می­زند.